top of page

ҚЫДЫРБЕКҰЛЫ БАЛҒАБЕК

Якорь 1

Жұмысқа ерте кірісті. 1942 жылдың жазында жеделдетілген бухгалтерлік курстан өтіп, үш жыл колхоз есепшісі болып жұмыс істейді. Сонымен бірге ол жергілікті газетке жазбалар жазды. Екінші дүниежүзілік соғыстың аяғында С.М.Киров атындағы ҚазМУ-дың (қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) журналистика факультетіне оқуға түсіп, оны үздік бітірді (1950). Мектеп бітіруіне бір жыл қалғанда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің органы – республикалық «Социалистік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақстан») газетіне әлеуметтік саясат бөлімінің әдеби қызметкері болып жұмысқа қабылданды. Төрт жыл ішінде қазақстандықтардың жетістіктері мен күнделікті жұмыстары, республиканың қалалары мен ауылдарының мәселелері туралы 500-ден астам мақала, очерк жазды. Дәл осы жылдары Б.Қ. өзін теңдесі жоқ фельетоншы және сатирик деп жариялаған, фельетон жанрындағы шығармасы оған үлкен танымалдылық әкеледі. Қоғамның әлеуметтік күнәлары – өтірік, зұлымдық, қулық, парақорлық өте өткір ашылған Б.Қ.-ның материалдарын үлкен-кіші түгел оқыды. Көпшіліктің наразылығы сонша, «Сақшының әйеліне қарауыл керек» фельетоны тіпті Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің Бюро отырысында талқыланды. Осыдан кейін «Социалистік Қазақстан» газетінің штаттық кестесіне жаңа бөлімше енгізілді: фельетоншы. Ерте фельетондар Б.Қ. «Ешкімге айтпа» атты тұңғыш фельетон жинағына (1962) енді.

         С 1964 года Б.К . ғылым және оқу орындары бөлімінің меңгерушісі болып жұмыс істейді. Күнделікті газет жұмысымен қатар (материалдарды дайындау, түзету жұмыстарын жүргізу, т.б.) көп жазуды жалғастырады. Бөлім меңгерушісі ретінде айына бір-екі рет газетке қатал мақала жазады. Осы жылдар ішінде көптеген очерктер жазылды, олар essays  «Ораз Жандосов» (1967), «Маздаған шырақ» (1971) жинақтарына енді. «Шайтанның шатағы» (1966), «Қара сандық» (1969), «Ұрының еншісі» (1972), «Ақпа құлақ» (1978) жинақтарын құрастырған әңгімелерде, Б.Қ. күн тақырыбына арналған өткір сатира бірте-бірте нәзік иронияға және жарқыраған ынтаға толы көңілді әзілге ауысады. Сатиралық әңгімелердің тұрақты кейіпкерлері болды. Бұл – ылғи өзін-өзі мазақ ететін, баяндау көбінесе бірінші тұлғада жүргізілетін Балбақ; оның әйелі «сүйікті», бірақ оқырман түсінгендей, ашулы, қаншық адам; әріптес Маңғаз – өзін данышпанмын дегенмен, шын мәнінде орташа журналист болып шығатын өршіл өтірікші; Жұрынбайдың туысы сөзші, өсекші, сараң. Оның сатиралық әңгімелерінің идеялары мен образдары Б.Қ. айналасындағы барлық жерді тартады және оқырманға оңай және оңай жеткізеді. Бұл әдеби жанрға тән тілдің қолжетімділігі мен демократиялық сипатына қарамастан, Б.Қ. нормаланған формалардан ешқашан шықпайды және әлеуметтік диалектілерді қолданбайды.

         С 1969 по 1987 годы Б .TO. «Социалистік Қазақстан» газетінде редактордың орынбасары, бірінші орынбасары, кейін бас редакторы болды. Бұл ретте  headed  Қазақстан Журналистер Одағының басқарма төрағасы болды. Шығармашылықтың осы кезеңінде жазушы сатиралық әңгімелерден бөлек басқа да әдеби жанрларға, поэзияға бет бұрады. Поэтикалық шығармашылықта жастық шаққа тән махаббат лирикасы мүлде жетіспейтіндіктен шебердің кемел жасы сезіледі. Сол жылдардағы өлеңдердің негізін терең философиялық толғаулар мен психологиялық тәжірибелер құрайды. Ашық сөйлеуге мүмкіндік беретін поэзия жанры. Оның жан дүниесінің тереңінен ақынның ішкі ойлары поэтикалық жолдармен көмкерілген. Тәуелсіз Қазақ елінің арманы осы; цензурамен тыйым салынған тарихи тұлғалардың портреттері, олардың ұлттық тарихтағы рөлі мен орны туралы талқылаулар; қазіргі социалистік шындықтың қайшылықтарын азаппен ашу. Өлеңдердің мазмұны жарыққа шықпай, тек «Жетім бал» (1977) поэмасы ғана жарық көрді. Поэма Б.Қ.-ның құдіретті ақындық талантын ашады. Пленэр лирикасы әсіресе әсерлі, поэтикалық жолдарды оқығанда жаздың аптап ыстығы, көктемнің шуылдауы, шөптер мен гүлдердің хош иісі, аралардың ызылдағаны анық сезіледі. Б.Қ. заманауи шындықты түрлі-түсті романтикалық формада шебер орап алады. Көріп үйренген жалпы оқырман Б.Қ. тек көңілді жолдас пен әзілкеш оны ақын ретінде қабылдай алмай, өлең елеусіз қалды. 

         По-другому воспринял читатель роман Екі кітаптан тұратын «Алатау» (1986, 1991). 37 мың таралыммен шыққан екі кітап үш айдың ішінде сатылып кеткен. Б.Қ.-ның негізгі өмірлік шығармасына айналған «Алатау» романы ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы, яғни 1910-1950 жылдардағы оқиғаларды қамтиды. Іле Алатауының етегінің орналасқан жері. Романның бас кейіпкері Абақ Үйсінбаевтың өмірі оқырманның алдынан өтеді, онымен бірге қазақтың тұтас бір ұрпағы күрделі, қайшылықты, ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрі бұзылған, азаппен, сан мыңдаған қанмен бірге өткен өмірі өтеді. адамдардың. Роман қазақтардың феодалдық-патриархалдық өмірінің «ұшын» түсіреді, Қазан төңкерісі қарсаңында қалыптасқан, нәтижесінде көптеген жергілікті толқулар мен бүлікшіл қозғалыстарға әкелген жағдайдың себептерін ашады. Тарихи дәйектілікпен азамат соғысы оқиғалары, Кеңес өкіметін орнатудың нағыз азапты процестері, көшпелі өмір салтына қарсы жүргізілген зорлық-зомбылық шаралары, халықты иеліктен айыру мен колхоздастырудың шектен шығуы қатар жүреді. 1932-1933 жылдардағы ашаршылықты суреттейтін роман беттеріне жан түршігерлік ауыртпалық, жан-жақты ащы сіңіп кетті. Бұл сол жылдардағы сұмдық оқиғалар туралы ресми түрде де, көркем тілде де жасалған алғашқы мәлімдеме. Аштық геноцидін жариялауға салынған тыйымды бірінші болып бұзған Б.К.

         _cc781905-5cde-3194- bb3b-136bad5cf58d_Салқынған сталиндік қуғын-сүргін, соғысқа дейінгі жағдай, тылдағы халықтың ауыр тұрмысы, соғыстан кейінгі қирау, жаңа қуғын-сүргін суреттері бірте-бірте ашылып жатыр. Романның баяндауы кейіпкердің атынан болғандықтан, тарихи, этнологиялық, философиялық, моральдық және басқа да шегіністердің көп болуы ғажап емес. Романның бас кейіпкері Ә.Үйсінбаев сол кездегі әлеуметтік баспалдақтың ең төменгі сатысына жетелеп, қонаққа келген жас журналистке өз өмірін баяндайды. Әңгіменің уақыты – 1953 жылдың жазының басы. Осыған сәйкес тұлғаларды сипаттау, оқиғаларды, жағдайды бағалау, философиялық пайымдаулар бір жағынан терең субъективизммен, екінші жағынан саяси тенденциямен сипатталады. Кейіпкердің өмірге, өзіне, айналасындағыларға деген көзқарасының осы екі сәті бір-біріне қарама-қайшы келетіндей сәйкес келмейді. Міне, дәл осы сәйкессіздік кейіпкерді жалаң ойдан емес, терең адам етеді. Ә.Үйсінбаев коммунистік болашаққа шын жүректен сенеді. Барлық қиындықтарды, түрмелерді, жер аударылуларды басынан өткеріп, «инквизиторлық НКВД-ның әсемдігін» өз көзімен көріп, Коммунистік партия мен Кеңес үкіметіне сенуін жалғастырады. Шығарманың тарихилығы Ә.Үйсінбаев қаһарманының сол ұрпақтың ұжымдық бейнесін жинақтап, олардың ісінің дұрыстығына мызғымас сенуінде. Бұл олардың күші және бұл олардың бақытсыздығы.

         Выход на пенсию по состоянию здоровья (1987) одан әрі шығармашылық белсенділікке түрткі болды. Тарих беттері, қазақ этнофилософиясы көрініс тапқан, тарихи тұлғалардың бейнелері сызылған тарихи очерктер топтамасы жазылды; мың жылдық қазақ менталитеті айшықты көрініс тапқан этнографиялық әңгімелер топтамасы; бірқатар публицистикалық мақалалар арналды  Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасуы мен одан әрі дамуына; Ұлы Отан соғысы туралы әңгімелер және Кеңес Одағының Батыры Қ.Жаманғараев туралы әңгіме. Жақында сатиралық әңгімелер жинағы  «Ақымақтың миы» (1993 ж.) жарық көрді, «Қым-қиғаш жылдар» очерктер жинағын баспаға дайындады (1998 ж.). Тіл білімі бойынша «Түгел сөздің түбі бір» (1993) ғылыми мақалалар жинағы оқулық ретінде пайдаланылды.

1993 жылы Б.Қ. 18 ғасырда жазылған көрнекті бабасы бек Қазыбек Тауасарұлының «Түп-тұқианнан ӛзіме шейін» атты кітабы жарық көрді. Бұл кітап ұмытылып бара жатқан, жойылып кете жаздаған қазақ тарихы үшін сирек табылған дүние болып шықты. Аңыз-ертегілер ақиқатқа айналды, ұлы бабалар бейнелері шынайы кейіпке енді. Кітапта этнологияға, философияға және мәдениетке қатысты көптеген мәліметтер бар. Осы кітаптың арқасында көптеген тарихи оқиғалар, олардың географиялық орны мен нақты мерзімдері нақтыланды. Бұл кітаптың жарыққа шығуы бұрын-соңды болмаған қоғамдық резонанс тудырып, кітап пен оның авторы (Қ.Тауасарұлы) төңірегіндегі дау-дамай ұзақ 15 жылға созылып, 2008 жылы 2-ші басылымынан кейін ғана шығып қалды.

Б.Қ. екі рет Қазақ КСР Жоғарғы Егеменінің депутаты болып сайланды (1983, 1990). Алматы қаласының ономастикалық комиссиясының белсенді мүшесі бола отырып (1991 жылдан) қала көшелерінің атын өзгертуге үлкен үлес қосты. Еңбек Қызыл Ту, Халықтар достығы ордендерімен марапатталған. Журналистика академиясының «Алтын самұрық – 2002» сыйлығының лауреаты атанды (қайтыс болғаннан кейін). Б.Қ. атына. Алматы облысындағы ауыл мен Алматыдағы көшеге атау берілді, жыл сайын журналистік сыйлық бар.

өзі Б.К оның ең көрнекті туындысы «Бес томдық» деп есептелді: 1 т. - қызы Балнұр (1955), композитор; 2 том – ұлы Алғатбек (1956), экономика ғылымының докторы; 3 томдық – қызы Шахинұр (1959), консерваторияның доценті; 4 т. - ұлы Алматбек (1960) техника ғылымдарының докторы; 5 тонна – ұлы Дулатбек (1968 ж.), саяси ғылымдарының докторы.

1_edited.jpg

В школе имени Балгабека Кыдырбекулы ученики школы отметили это событие: читали отрывки из сочинений писателя, стихи, сделали сценическую постановку по мотивам сатирического рассказа:

“Никому не рассказывай, пожалуйста”.

2_edited.jpg

Гости торжества посетили

музей Балгабека Кыдырбекулы,

ознакомились с экспонатами и оставили запись в журнале почетных гостей.

В Доме культуры поселка состоялась конференция, на котором выступили:

  • Народный писатель Казахстана Бексултан Нуржекеев, публицист,

  • директор издательства “Өнер” Аширбек Копишев,  

  • ученый-этнограф Аскар Селеубаев,

  • поэт Омирбай Каргабаев и др.

Сыновья и дочь Балгабека Кыдырбекулы поделились самыми теплыми воспоминаниями о своем отце, приветствовали приглашенных гостей и сердечно поблагодарили организаторов всех мероприятий.

21_edited.jpg
22_edited.jpg
23_edited.jpg
24_edited.jpg
bottom of page