ТӨЛЕБАЕВ МҰҚАН ТӨЛЕБАҰЛЫ (1913-1960)

          _cc781905-5cde-3194 -bb3b-136bad5cf58d_    

КСРО халық әртісі (1959), КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1949).

Композитор. 1913 жылы 28 ақпанда (13 наурызда) Қарашыған ауылында (қазіргі Қазақстанның Алматы облысы) дүниеге келген. 1951 жылы Мәскеу консерваториясын композиторлық мамандығы бойынша бітірді (Н.Я.Мясковский және В.Г.Феремен бірге оқыған). Ұлы Отан соғысы жылдарында (1941-45) Мәскеуде халық милициясы қатарында (1941 жылдың күзіне дейін) болды. 1942-1944 жылдары Алматы қаласындағы халық аспаптар оркестрінің дирижері болды. «Амангелді» операларының (Е.Г. Брусиловскиймен бірге, 1945, Қазақ опера және балет театры), «Біржан мен Сара» (1946, сол жерде, КСРО Мемлекеттік сыйлығы, 1949; 2-басылым 1957), оркестрлік және камералық шығармалардың авторы. , фильмдерге арналған музыка, әндер, Қазақ КСР Мемлекеттік Гимнінің музыкасы (Е.Г. Брусиловскиймен және Л.А. Хамидимен бірге, 1945 ж.). Консерваторияда (Алма-Ата) оқытушылық қызмет атқарды. 1956-1960 жылдары - Қазақ КСР Композиторлар одағының төрағасы. 2-дәрежелі Отан соғысы орденімен және медальмен марапатталған.

1960 жылы 2 маусымда қайтыс болды. Ол Алматыдағы Орталық зиратқа жерленді.

​

Композитордың шығармашылық қоржынында әртүрлі жанрдағы шығармалар: симфониялық оркестрге арналған увертюралар мен фантазиялар, драмалық спектакльдер мен фильмдерге арналған музыкалар, романстар, әндер, хор және фортепианолық шығармалар бар.

Төлебаев шығармашылығындағы орталық орынды оның Сталиндік сыйлыққа ие болған «Біржан мен Сара» операсы алады.

Композициялар:

опералары - Амангелді (Брусиловскиймен бірге, 1945, Қазақ опера және балет труппасы), Біржан мен Сара (1946, сол жерде; КСРО Мемлекеттік пр., 1949; 2-басылым 1957); солистер, хор және оркестр үшін – «Коммунизм оттары» кантатасы (сөзі Н. Шәкеновтікі, 1951); оркестрге - Өлең (1942), Қазақ нарындағы қиял. тақырыптар (1944), Қазақ увертюрасы (1945), поэма Қазақстан (1951), Ойыншық (Мереке, жанрлық сурет, 1952); orc үшін. қазақ. нар. аспаптар - венгр тілінде фантазия. тақырыптар (1953); палата-инстр. ансамбльдер: skr үшін. және fp. - Өлең (1942), Бесік жыры (1948), Лирикалық би (1948), трио (1948), ішекті. квартет (19491, сюита (фортепианолық квинтет, 1946), фортепиано үшін - фантазия (1942), токката (1949), хор үшін - «Жастар» сюитасы (с. С. Бегалин мен С. Мәуленов, 1954), Ст. 50 романстары және әндер, халық әндерiнiң үлгiсi, драмалық спектакльдер мен фильмдерге арналған музыка, оның iшiнде «Алтын мүйiз» (1946), «Джамбул» (1952, Х.Х.Крюковпен бiрлескен) фильмдерi.

​

М.Төлебаевтың музыкалық қабілетінің ертерек ашылуына Мұқанның анасы Тәжібала мен нағашысы Апырбайдың ықпалы мен үлесі зор. Олар ақын, әнші, күйші ретінде танылды.

1933 жылы Алматы педагогикалық техникумын бітірген

Ол 1934 жылы өткен Бүкілқазақстандық халық өнерін сүйер қауымның тұңғыш слетіне қатысып, әнші ретінде өзіне назар аударды.

1942-44 жылдары қазақ халық аспаптар оркестрінің дирижері болды.

1951 жылы Мәскеу консерваториясын композитор мамандығы бойынша бітірді.

1956-1960 жылдары Қазақстан Композиторлар одағы басқармасының төрағасы болды.

1959 жылы КСРО халық әртісі

Екі рет КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды

М.Төлебаев қысқа ғұмырында 100-ден астам музыкалық шығармалар жасай алды. Операларға, кантаталар мен ораторияларға ерекше назар аударылады. Ең танымал шығармалары – 1949 жылы екінші дәрежелі Сталиндік сыйлық алған «Амангелді» және «Біржан мен Сара» опералары, сондай-ақ Қазақ КСР Мемлекеттік Гимнінің музыкасы (Е. Г. Брусиловскиймен бірге). және Л.А. Хамиди, 1945) және Қазақстан Республикасының бірінші Әнұраны.

Латиф Хамидидің естеліктеріне сәйкес, вокалдық деректерге ең алғаш назар аударған Мұқан Төлебаев болды  Ермек Серкебаев_cc781905-5cde-3194-bb3b-156-жұмыс тәжірибесін ұстаз деп ұсынды. Қазақ КСР Александр Матвеевич өзімен бірге вокалды алып жүр. Олардың бірлескен жұмысының нәтижесі Қазақстандағы ең танымал әншілердің бірінің «туылуы» болды.

Мұқан Төлебаев – қазақтың музыка мәдениетінің дамып, байытылуына үлес қосқан нағыз дарынды композиторлардың бірі.